Kary i nagrody to powszechnie stosowane metody wychowawcze. Nie zawsze jednak wiemy, kiedy i jak nagradzać i karać dzieci, aby nasze oddziaływania wychowawcze przynosiły oczekiwany skutek. Nie ma na to gotowej recepty, gdyż każde dziecko jest indywidualną jednostką i to, co działa na jedno, może okazać się zupełnie nieskuteczne w przypadku innego.
Karanie ma na celu wyeliminowanie niepożądanych zachowań dziecka. Powinno być stosowane wtedy, jeżeli nie pomaga prośba, perswazja, upomnienie, czy polecenie. Kara jest naprawdę skuteczna tylko wówczas, jeżeli dziecko rozumie, za co i dlaczego zostało ukarane. W związku z tym powinna być ona dostosowana do wieku, okoliczności, rodzaju przewinienia i indywidualnej wrażliwości dziecka.
Warunki skuteczności kary:
-
powinna być ona adekwatna do winy i sprawiedliwa (nie można np. karać dziecka za coś, co zrobiło niechcący lub dawać surowej kary za drobne przewinienie);
-
powinna być stosowana konsekwentnie;
-
powinna uwzględniać okoliczności, wiek dziecka, motywy jego czynu;
-
powinna następować bezpośrednio po przewinieniu;
-
powinna być dla dziecka zrozumiała – należy mu wytłumaczyć, dlaczego zostało ukarane.
Do najczęściej stosowanych kar należą:
-
kary cielesne (fizyczne);
-
krzyk, wyzwiska, straszenie;
-
zabranie uwagi rodzica (np. milczenie, brak kontaktu wzrokowego);
-
wyrażenie swojego smutku, zawodu, dezaprobaty dla zachowania dziecka;
-
odebranie przywileju, przyjemności;
-
odesłanie w nudne miejsce (w przypadku młodszych dzieci skuteczne bywa odesłanie w miejsce, w którym nic ciekawego się nie dzieje. Dziecko musi tam pozostać tyle minut, ile ma lat. Tego typu działanie możemy zastosować np., jeżeli nasze dziecko ma atak złości, nie chce wykonać jakiegoś naszego polecenia – jest to dla niego czas, by mogło się uspokoić, zastanowić nad swoim zachowaniem. Oczywiście musimy dziecku wytłumaczyć, dlaczego zostało tam odesłane, a po odbytej karze zawsze trzeba z nim porozmawiać na temat jego zachowania).
Krzyk, agresja słowna nie są skutecznymi metodami wychowawczymi. Niosą za sobą wiele negatywnych konsekwencji. Tego typu kary zazwyczaj zaniżają samoocenę dziecka, mogą również budzić w dziecku agresję. Poza tym mniej wrażliwe dzieci przyzwyczajają się do tego typu kar i puszczają je mimo uszu. Rodzic natomiast traci w oczach dziecka autorytet jako osoba, która nie potrafi panować nad swoimi emocjami.
Niektórzy rodzice stosują wobec swoich dzieci kary fizyczne. Jest to poważny błąd wychowawczy.
Negatywne skutki kar cielesnych:
-
ponieważ karę cielesną stosuje się pod wpływem silnych, negatywnych emocji, można niechcący wyrządzić dziecku krzywdę;
-
kara cielesna uczy, że posłuszeństwo najłatwiej wymusza się przemocą;
-
kara cielesna może nieodwracalnie nauczyć dziecko agresji lub przyzwyczaić do roli ofiary;
-
kara cielesna jest często wyrazem bezsilności rodzica;
-
kara cielesna obniża samoocenę dziecka i osoby karzącej;
-
dziecko karane fizycznie może odczuwać negatywne emocje wobec osoby karzącej-agresję, chęć odwetu;
-
aby uniknąć kary, dzieci mogą zacząć kłamać, ukrywać swoje przewinienia;
-
dzieci karane fizycznie stają się nieczułe na łagodniejsze metody wychowawcze;
-
kary fizyczne nie ułatwiają dziecku panowania nad sobą i kontrolowania emocji i zachowania;
-
kara fizyczna może przynosić oczekiwany skutek-dziecko zaprzestaje karanego zachowania, ale zwykle robi to ze strachu przed ponowną karą, a nie dlatego, że rozumie, dlaczego jego zachowanie jest niewłaściwe.
Nagradzanie dziecka ma na celu zachęcanie go do właściwego postępowania, podtrzymuje i utrwala pozytywne cechy i zachowania dziecka. Dziecko, które jest nagradzane, nabiera wiary w siebie, zaufania do swoich możliwości, czuje, że jest kochane i akceptowane przez rodziców.
Nagrody powinny być związane z tym, co dziecko lubi, co sprawia mu przyjemność. Nagradzać dzieci trzeba nie tylko za to, co zrobiły dobrze, ale również za powstrzymanie się od złego zachowania.
Kiedy chwalimy, unikajmy:
-
„zakazanych” słów i zwrotów – np. tym razem, w końcu, wreszcie, prawie, jak chcesz, to potrafisz;
-
ukrytej krytyki – tak, ale…(np. „Napisałeś ładne wypracowanie, ale Twoje pismo jest straszne”.);
-
„nie” w pochwale – (np. „Nie spóźniłeś się dzisiaj na lekcję”, „Nie pobiłaś się z siostrą”) pochwała ma mówić o tym, co zrobiliśmy dobrze (lepiej powiedzieć „Przyszedłeś punktualnie na moją lekcję”, „Bawiłaś się zgodnie z siostrą”).
Jeśli chcesz mieć dobre dziecko, chwal je wiele razy w ciągu dnia. A jeśli myślisz, że nie masz za co, to wymyśl (np. za podanie ci gazety).
Pamiętajmy, że wychowaniu dziecka powinno się bazować przede wszystkim na nagradzaniu, wzmacnianiu tych zachowań, na których nam zależy – nagród powinno być zawsze więcej, niż kar. Powinniśmy być także konsekwentni w dawaniu jednych i drugich.
Wychowanie nie jest łatwym zadaniem, często wymaga z naszej strony dużo wysiłku i cierpliwości. Nikt nie rodzi się z umiejętnościami bycia rodzicem, więc warto czasem dać sobie prawo do popełniania błędów – starajmy się jednak na tych błędach uczyć. Jeśli zaś w naszym postępowaniu wobec dziecka będziemy się kierować przede wszystkim miłością i faktycznym dobrem naszej pociechy, nasze starania powinny przynieść pozytywne rezultaty.
Na podstawie tekstu Joanny Białogłowy – psychologa PPP w Skierniewicach
(MG)